تشخیص بموقع فحلی و آبستنی

پرورش گاو وگاومیش

تهیه و تنظیم محمد علی قدمی عربی

تشخیص به موقع فحلی و آبستنی

کلیدهای مناسب برای مدیریت تولید مثل گاوهای شیرده

مقدمه :
تولید مثل عاملی کلیدی در تعیین بازده پرورش گاوهای شیرده می باشد. در بهترین شرایط هر ماده گاو، سالانه یک گوساله تولید خواهد کرد. از نظر اقتصادی، باروری معمولا با توجه به فاصله زایش پی در پی دو گوساله ارزیابی می شود. معیارهای اندازه گیری بازده تولید مثل، شامل تعداد تلقیحات به ازای آبستنی، میزان آبستنی در ازای اولین تلقیح، تعداد روزهای باز و فاصله زایش می باشد. فاصله زایش مطلوب در بیشتر گاوداریها 12-13 ماه است. در بیشتر گاوداریها درصد آبستنی با اولین تلقیح بین 50-60 % است و برای 55% آبستنی ها به حدود 8/1 تلقیح برای هر آبستنی نیاز است. یکی از دلایل مهم اقتصادی نبودن پرورش گاو شیری در استان، پایین بودن راندمان تولید مثلی در گله هاست. ضعف در تشخیص بموقع فحلی و آبستنی موجب می شود تا فحلیهای زیادی در زمان طول عمر اقتصادی گاو از دست برود که این امر به خودی خود سبب طولانی شدن فاصله دو زایمان و به تبع آن ضررهای مالی فراوان به دامداران می گردد. این مقاله ترویجی، که با همکاری کارشناسان مرکز تحقیقات و معاونت امور دام و بخش ترویج استان تهیه شده است، سعی دارد که دامداران استان را با روشهای سنتی و علمی تشخیص به موقع قحلی و آبستنی متعاقب تلقیح آشنا کند.
مفهوم فحلی:
پدیده فحلی ، فاصله زمانی است که در طول آن حیوان ماده سر پا می ایستد تا با حیوان نر جفتگیری کند .این حالت متعاقب تغییرات هورمونها و به خصوص هورمون استروژن رخ می دهد. بنابراین فحلی یک پدیده رفتاری محسوب می شود. در صورتیکه زمان بروز فحلی بموقع تشخیص داده نشود و گاو بموقع تلقیح نگردد، دست کم به اندازه یک چرخه فحلی، فاصله گوساله زائی افزایش خواهد یافت. بنابراین مدیریت و تشخیص گاو فحل از لحاظ اقتصادی بسیار حائز اهمیت می باشد و مدیران واحدهای پرورش گاوهای شیرده باید از تمام امکانات موجود برای تشخیص گاوهای فحل استفاده کنند. با توجه به توسعه تکنیک تلقیح مصنوعی، به جای گاو نر خود گاودار باید عمل فحل یابی را انجام دهد و اینجاست که بسیاری از اشتباهات مدیریتی موثر بر باروری گله آشکار می شود. مشکل مربوط به تشخیص فحلی در گاوهای ماده به خاطر کوتاه و متغیر بودن طول دوره فحلی می باشد. تشخیص فحلی در صبح زود بلافاصله پس از روشن شدن هوا یا در سپیده دم بیشتر اهمیت دارد و اغلب گاوها بین ساعت 2 بامداد تا 5 صبح فحل می شوند.
جنبه های اقتصادی تشخیص فحلی:
یکی از مهمترین جنبه های مدیریتی در گله های بزرگ گاوهای شیرده ، تشخیص فحلی می باشد که هیچ روشی نمی تواند جایگزین بازرسیهای پیاپی و سیستیماتیک برای تشخیص این حالت گردد. این حالت 6 الی 30 ساعت طول می کشد ولی به طور میانگین برای اکثر گاوهای ماده این حالت 12 الی 18 ساعت طول می کشد.درصد عمده ای از فحلیها در شب بین ساعت 6 بعد از ظهر تا 6 بامداد رخ می دهد.از عواقب تشخیص نادرست فحلی می توان به گمراهی دامدار در تشخیص فحلی آتی، متحمل شدن هزینه های تلقیح نادرست و باز گشت به فحلی مجدد گاو مذکور اشاره کرد. تلقیح گاوی که در حالت فحلی نیست ، باعث می گردد که رحم گاو که در این حالت مقاومت کمتری به پاتوژنها دارد، دچار عفونتهای رحمی گردد. وجود تعداد بی شماری از گاوهای شیرده در گله های تجارتی ،نیاز به دستیابی به روشهای مناسب تشخیص فحلی و استفاده از وسائل کمکی و نوین،برای تشخیص فحلی را همواره بوجود می آورد.
علائم و نشانه های فحلی:
مطمئن ترین نشانه فحلی برای تشخیص گاودار، سر پا ایستادن گاو ماده و اجازه سواری دادن به سایر گاوهاست، در بعضی موارد که بکرات دیده می شود اینست که گاو فحل برای سواری گرفتن از دیگر گاوها تلاش می کند به طوری که گاوهای غیر فحل از جهت عقب سعی بر سوار شدن بر گاو ماده فحل را دارند در حالی که خود گاو ماده از جهات مختلف سعی بر سواری گرفتن از سایر گاوها دارد. از مهمترین علائم فحلی که دامداران به طور سنتی با اتکا به آنها فحل یابی می کنند عبارتند از: رفتارهای غیر عادی، عصبی بودن، ناآرامی، تورم فرج و خروج ترشحات آبکی از واژن، کاهش تولید شیر و کاهش مصرف خوراک، کنارگیری از گله، انبساط مردمک چشم می باشد. گاوی که فحل شده معمولا دارای کپل و کشاله ران آلوده می باشد و موهای ابتدای دم آشفته می باشد. حالت فلهمن(Fleman) از دیگر نشانه های فحلی است که در آن حیوان سر خود را بالا نگهداشته و لبهای خود را به سوی بال خم می کند. تجربه دامداران استان عمدتا بر تعییر رفتار عادی گاو فحل اشاره دارد بطوریکه گاوی که مثلا همیشه پیش از همه وارد شیردوشی می شود در زمان فحلی آخرین گاوی است که وارد شیر دوشی می شود. همچنین دامداران استان در فصل زمستان مشاهده نموده اند که از پشت گاو فحل بخار بر می خیزد که این بخار نتیجه افزایش دمای بدن گاو و به دنبالزیاد شدن فعالیت و یا به دلیل تعییرات فیزیولوژیکی دوره فحلی است.

وسائل و روشهای کمکی برای تشخیص فحلی:

1-    استفاده از رکورد برداری و تابلوی تولید مثل:
بی گمان مهمترین کمک در تشخیص فحلی داشتن سیستم رکورد برداری می باشد . یکی از روشهای رکوردبرداری استفاده از تابلوی گردان تولید مثل می باشد. یک تابلوی مدیریت تولید مثل در خیلی از گاوداری ها به عنوان پرونده موقتی اطلاعات و وسیله برای کمک کردن به تصمیم گیری مناسب مورد استفاده قرار می گیرد. تابلو به 12 قسمت تقسیم شده است و هر قسمت یک ماه را نشان می دهد که خود به روزهای آن ماه تقسیم می شود. در هر روز این تابلو به اندازه یک روز چرخانده می شود. هر طرف شماره یا وسیله چسب دار دارای رنگ متفاوتی است. رنگ ها معمولا نکاتی مانند فحلی گاو، گاوهای آبستن، گاوهای آماده برای تلقیح، گاوهای خشک را نشان می دهند. بنابراین گاودار می تواند هر روز با نگاه کردن به تابلو گاوهایی که انتظار می روند فحل شوند را شناسایی می کند.

2-   
2 - استفاده از دوربین مدار بسته:
استفاده از دوربین و تلویزیون می تواند وسیله ای موثر برای مشخص کردن گاوهای فحل باشد. روشن است که هنگامی این روش نتیجه بهینه می دهد که گاودار بخوبی بتواند گاوهای خود را بشناسد و یا با پلاک شماره گذاری آنها را از یکدیگر متمایز نماید.

 
3-استفاده از قدم شمارMovement detector (Pedometer):
در حین فحلی گاو ماده نسبت به سایر دوره ها تحرک بیشتری دارد و مدت کمتری را صرف استراحت و غذا خوردن می کند.لذا در زمان فحلی با استفاده از پدومتری که به پای گاو بسته می شود می توان میزان مسافتی که گاو طی کرده اندازه گیری نمود و غیر مستقیم به فحل بودن گاو ماده پی برد.

4 -استفاده از قلم علامت گذار(Crayon):
این وسیله مانند یک قلم نشانه گذاری است که بوسیله آن هر بامداد بالای دم گاو ماده علامتگذاری میشود.در صورت سواری گرفتن سایر گاوها،این رنگ پاک شده و دامدار به فحل بودن گاو پی خواهد برد.

5-اندازه گیری مقاومت الکتریکی واژن (Vaginal resistance measurement):
در هنگام بروز فحلی، حجم مایع مخاطی واژن و همچنین محتویات یونی آن به طور محسوسی افزایش یافته و قابلیت رسانایی بالائی پیدا می کند.با استفاده از نشانگرهای ثبت کننده مقاومت الکتریکی محتویات واژن، از فحلی گاو مذکور می توان اطمینان حاصل کرد.از معایب این روش اینست که وارد کردن این وسیله در واژن باعث التهاب بافتهای مربوطه می گردد و احتمال بروز عفونت را افزایش می دهد.

6 -اندازه گیری میزان پروژسترون شیر با استفاده ازروش رادیو ایمنو اسی((Radioimmunoassay:
با توجه به اینکه در هنگام فحلی غلظت استروژن خون افزایش و متعاقبا میزان پروژسترون کاهش می یابد .با استفاده از روشهای موجود میزان کاهش پروژسترون خون میتواند یکی از نشانه های تشخیص گاو در حالت فحلی باشد.

7-استفاده از شاخص یاب( (Heat mount detector:
ایبن وسیله به گاودار نشان میدهد که آیا گاو ماده به گاوهای دیگر سواری داده است یا نه،از لحاظ ساختار این وسیله دارای دوکیسه تو در تو با یک سیلندر پلاستیکی است.هنگامی که سایر گاوها سوار گاوحاوی این وسیله شوند،کیسه داخلی پاره شده و باعث آزاد شدن ماده قرمز رنگی به درون کیسه بزرگتر می شود.

8- استفاده از خمیر دمی:Tail past
این وسیله،وسیله ای بسیار ارزان و مقرون به صرفه است و در حقیقت خمیری است که ناحیه دم مالیده می شود و پس از خشک شدن در صورت سواری گرفتن سایر گاوها تحت فشار وارده شکسته می شود و فحل بودن احتمالی گاو را اطلاع می دهد.

9- استفاده از تی زر(Teaser):
تی زر به حیوانی گفته می شود که به سوی گاو فحل جذب می شود و در نتیجه امکان شناسایی گاو فحل را به آسانی امکانپذیر می سازد.

9-1)استفاده از سگ فحل یاب:
در این روش از سگهای تعلیم دیده برای تشخیص بوی ترشحات ماده گاو فحل استفاده می کنند.

شکل 6- شناسایی گاو فحل با استفاه از سگ دست آموز

9-2)استفاده از گاو نر اخته یا آندوژنه:
در این روش امکان آسیب دیدن گاو ماده نسبت به روشهای دیگر بسیار زیاد است لذا کمتر توصیه می شود.

9-3)ماده گاو مجهز به قلم چانه ایChin ball maker:
در این روش از یک قلم نشانه گذاری که به چانه گاو نصب شده استفاده می کنند.این وسیله حاوی کره ای است که محتوی ماده رنگی است که گاو فحل به طور غیر مستقیم تشخیص داده می شود.

10- اندازه گیری دمای بدن:
در هنگام فحلی، ابتدا دمای بدن به طور محسوسی کاهش و در نهایت در مدت کوتاهی دمای بدن افزایش می یابد لذا می توان با اندازه گیری دما تا حدودی از فحل بودن گاو ماده مطلع گردید.
تشخیص آبستنی:
تشخیص دقیق آبستنی از نظر به دست آوردن و حفظ حداکثر بازدهی تولید مثل حائز اهمیت است. دانستن این نکته که یک گاو پس از جفتگیری آبستن نشده است برای گاودار از این نظر اهمیت دارد که با کمترین اتلاف وقت گاو را جفتگیری داده یا تلقیح کند. در ذیل تعدادی ار روشهای سنتی و جدید تشخیص آبستنی آورده شده است:
1- بازرسی رکتال
در این روش با وارد کردن دست به درون راست روده محتویات رحم جهت تعیین تعییرات اندازه یکی از شاخهای رحم که به دلیل وجود جنین صورت گرفته است از راه لمس کردن بازرسی می شود. از هفته ششم تا هشتم آبستنی اختلاف اندازه بین دو شاخ رح محسوس تر است.

2- تشخیص آبستنی با اندازه گیری هورمونها:
اندازه گیری هورمونها برای تشخیص آبستنی بویژه اگر در شیر امکانپذیر باشد به دلیل راحتی نمونه گیری مزیتهای بیشتری از روش بازرسی رکتال دارد.
2-1) پروژسترون
جسم زرد در طول آبستنی پروژسترون تولید می کند. حداکثر غلظت پروژسترون در روز دهم پس از تخمکریزی حاصل می شود. روشهای اندازه گیری پروژسترون مانند رادیو ایمنو اسی و تست الیزا در روز 21-24 با دقت 85-80 درصد قادر به تشخیص آبستنی می باشد.
2-2) سولفات استروژن
تعیین ترکیباتی که به وسیله جنین تولید می شود، نسبت به ترکیبات تولید شده توسط مادر ارزش بیشتری برای تشخیص آبستنی خواهد داشت. جنین استروژن تولید می کند و غلظت سولفات استروژن در پلاسما از روز هفتادم آبستنی افزایش می یابد. تست سولفات استروژن در 15 هفتگی نشانه آبستنی است.
3-بالوتمان:
شکم گاو ماده آبستن تقریبا از ماه هفتم آبستنی بزرگتر می شود. چنانچه دست مشت شده به بخش سمت راست شکم فشار داده شود گاهی می توان برخورد جنین به دست راپس از بازگشت جنین حس کرد.
4-اولتراسوند:
در این روش از میله درون رکتومی استفاده می شود که امواج فراصوتی ارسال کرده و امواج منعکس شده را دریافت می کند. طول موج پس از برخورد با جنین زنده و یا جریان خون جنین تعییر می یابد.
جمع بندی:
یکی از دلایل مهم اقتصادی نبودن پرورش گاو شیری در استان، پایین بودن راندمان تولید مثلی در گله هاست. ضعف در تشخیص بموقع فحلی و آبستنی موجب می شود تا فحلیهای زیادی در زمان طول عمر اقتصادی گاو از دست برود که این امر به خودی خود سبب طولانی شدن فاصله دو زایمان و به تبع آن ضررهای مالی فراوان به دامداران می گردد. با توجه به توسعه تکنیک تلقیح مصنوعی، به جای گاو نر خود گاودار باید عمل فحل یابی را انجام دهد و اینجاست که بسیاری از اشتباهات مدیریتی موثر بر باروری گله آشکار می شود. مشکل مربوط به تشخیص فحلی در گاوهای ماده به خاطر کوتاه و متغیر بودن طول دوره فحلی می باشد تشخیص دقیق آبستنی از نظر به دست آوردن و حفظ حداکثر بازدهی تولید مثل حائز اهمیت است. دانستن این نکته که یک گاو پس از جفتگیری آبستن نشده است برای گاودار از این نظر اهمیت دارد که با کمترین اتلاف وقت گاو را جفتگیری داده یا تلقیح کند.

تهیه و

برادر ارجمند جناب آقای مهندس کریم باباجانی مدیر محترم سایت برنج کشور

درگذشت والده محترمتان را به شما و خانواده محترمتان تسلیت می گوییم.

کارشناسان ناظر برنج و دامپروری شهرستان بابلسر

مدرسه در مزرعه روستای عزیزک جلسه یازدهم

بسمه تعالی

 برنامه ترویجی مدرسه در مزرعه((ffs روستای عزیزک

مربوط به پروژه مدیریت جامع آب و خاک البرز

                                      جلسه یازدهم          12/4/1387

مدرسه در مزرعه روستای عزیزک با حضور مهندس سلیمانی کارشناس برنج استان و مهندس رستمی کارشناس

بیماریها و کارشناسان ناظر و کشاورزان روستای عزیزک در آیش طلنار این روستا برگزار شد.

محور اصلی مباحثی که با کشاورزان در میان گذاشته شد در باره بلاست و لزوم مقابله موثر با ان از هنگام برداشت برنج تا زمان 20% بالا آمدن خوشه ها بود که مهندس رستمی توضیحات مفصلی را به کشاورزان ارایه کردند.

مقابله با بیماری بلاست باید پس از برداشت آغاز شود.

ما اسپور های قارچ و عوامل بیماریزا و لارو حشرات و بسیاری از بیماریها و آفات ناشناخته را در روی کاه و کلش بعد از برداشت داریم. بهتر است کاه و کلش برنج از سطح مزارع جمع شود یا در جایی دور از مزرعه دپو گردد. آتش زدن هم برای یکسال آنهم برای کل آیش که بتواند عوامل بیماری زایی را کنترل کند مناسب است اما بهتر است از این عمل چشم پوشی کرد زیرا بسیاری از عوامل مفید و میکروارگانیسم های ضروری خاک را از بین می برد.

اما راه بهتری هم وجود دارد. مخلوط کردن کاه کلش با خاک  همراه با شخم عمیق به همراه مقداری کود اوره.

آقای جهانگیر قدم پور کشاورز پیشرو روستای عربخیل که در کلاس شرکت می کند و از علاقمندان یادگیری روشهای نوین زراعی است درباره میزان و علت استفاده از کود اوره سوال کرد ، مهندس رستمی میزان آنرا تا حداکثر  70 - 100  کیلو در هکتارخوب می داند و بیشتر از آنرا موجب تلفات می شود. علت آن هم  اینست که فعالیت میکرو ارگانیسم های تجزیه  کاه و ... به حداکثر برسند.

شخم زدن زمین زراعی تا یک هفته بعد از برداشت برنج  می تواند علاوه بر هوادهی مناسب زمین و خروج گازهای مضره موجب از بین رفتن آفات و بیماریها بویژه لارو ها و شفیره های کرم ساقه خوار و تک نقطه ای برنج گردد. زیرا لاروها پس از یک هفته به اطراف زمین رفته وروی علفهای خشک  زمستانگذرانی می کنند.

راه دیگر مقابله با بیماری های مختلف برنج انجام ضدعفونی بذر است که می تواند بسیاری از بیماریهای برنج را در حد بالایی کنترل کند.

در زمانی که نشا ها در خزانه هستند اگر الودگی بلاست داریم می توانیم با سم هینوزان محلول پاشی کنیم..

در زمان انتقال نشا نیز مرحله ای است که می توان بر اساس تجربیات برخی از کشاورزان با بلاست مقابله کرد ، قراردادن ریشه ء نشاها به مدت یک ساعت  در محلول وین به میزان   4cc  در  یک لیتر آب  یا محلول 2 گرم بیم در یک لیتر آب . آقای مهندس رستمی نسبت به کارایی این روش از زبان برخی از کشاورزان نقل کردند که نتایج مطلوبی داشته است. به این روش نشاها را تا 30-25 روز بعد از نشاکاری بیمه می کنیم.

برای مقابله با بلاست فاصله کاشت باید رعایت شود . نشا دو خال با فاصله 20 سانت خوب است . اما در سالهای خشکسالی می توانیم تعداد خال را افزایش دهیم .

کشاورزی در باره خشکی دهی به زمین زراعی سوال کردند ، که ایشان پاسخ دادند اصولا خشکی دهی به زمین بسیار خوب است اما در سالهایی که بیماری بلاست شیوع دارد بهتر است در زمان پنجه دهی از خشک کردن زمین پرهیز شود. یکی از دلایل مهم آن افزایش شبنم در سطح برگ است که مکان مناسبی را برای توسعه بلاست ایجاد می کند، همچنین در زمینهای شور خشکی دادن باعث تجمع نمک یا یونهای سدیم در سطح خاک یا محیط اطراف ریشه می شود. مجاز هستیم آب را کم کنیم.

 مهندس سلیمانی  در باره کود دهی  در زمینهای زراعی ، توضیحاتی ارایه کردند.

کاشت زودهنگام می تواند تا اندازه زیادی  موجب فرار گیاه از این بیماری شود. استفاده از کود ازته باید تعدیل شود. و با توجه به نیاز گیاه به ان داده شود.کود دهی کود پتاسه در زمان پایه و وجین دوم و استفاده از آن در زمان خوشه دهی می تواند  یکی از راههای افزایش مقاومت گیاه در برابر آن باشد.مصرف مناسب علفکش ها و نه زیادی آن که مانع جذب سیلیس می شود در کنترل این بیماری موثراست .

کشاورزی  عنوان کرد که براساس تجربیات متوالی سالها بعد از 12 روز پس از نشا کاری اوره به زمین می دهد.

ایشان مشکلات مربوط در زمین خود را در بحث آفات و بیماریها مصرف متعادل کود و استفاده به موقع از نهاده ها و تنوع کود های مصرفی می داند.

کشاورزی دیگر از مهندس سلیمانی در باره اختلاط مقداری اوره همراه با سموم دفع بلاست سوال کردند که ایشان در جواب دادند در بسیاری از موارد کشاورزان از این عمل راضی بودند. زیرا ضمن افزایش سرسبزی گیاه کنترل بلاست را راحتتر انجام می دهد. مهندس  رستمی چنین فعالیتهایی را نشان از تجربیات و نو اوری های کشاورزان می داند که در برخی موارد اثرات خوبی در مزرعه دارد اما توصیه کرد که در استفاده از میزان کود اوره دقت لازم انجام گیرد.

پیشنهاد مهندس سلیمانی : سم بلاست + 1 کیلو اوره + روغن محلول پاشی یا نصف استکان مایع ظرفشویی  در یک هکتار.

   مهندس رستمی در باره مبارزه شیمیایی با  بلاست توضیحاتی ارایه کردند.

مرحله اول 25 تا 30 روز بعد از نشاکاری که گیاه حساس است . اما برخی از نقاط به اصطلاح داغ است یعنی بیماری بلاست گسترش بسیار بالایی دارد و میزان خسارت زایی آن زیاد است.

بهتر است در مرحله بلاست برگی از سم هینوزان استفاده شود . البته مهندس رستمی   بیان کرد که ایزوله هایی از ارقام طارم در مازندران یافت شد که قارچ عامل این بیماری به سم هینوزان مقاوم شده است.

مرحله دوم در زمان بالا آمدن  20% خوشه ها می باشد

کشاورزی سوال کرد آیا بارندگی  ناخواسته بعد از سمپاشی تاثیر سم را بی اثر می کند؟

مهندس رستمی در پاسخ گفت که بهترین زمان سمپاشی بعد از ظهر یا هنگام غروب می باشد و سموم 3 ساعت بعد از سمپاشی جذب گیاه می شود و حتی بارندگی بعد از این زمان تاثیری ندارد.

کشاورزی دربارهء استفاده از کود های مایع در زمان خوشه دهی کامل یا پاک سری سوال کردند که مهندس سلیمانی گفت که در این مرحله ما توصیه به مصرف کود های مایع نمی کنیم .

در پایان جلسه طبق برنامه به همراه مهندسین به مزرعه اقای موسی شیخی رفته و از نزدیک با مشکل بلاست که خسارت 80 درصدی به زمین ایشان وارد کرده است بازدید شد.

  با توجه به میزان خسارت وارده و افزایش خشکی و نبود آب کافی امکان برداشت مطلوب از این مزرعه وجود ندارد.

در پایان مهندس سلیمانی کتاب« اصول بهزراعی برنج» که توسط ایشان و مهندس  بهمن امیری نگاشته شده است را به تعدادی از کشاورزان اهدا کرد.

تهیه و تنظیم:

مهندس محمد هادی قدمی